ENSOR 2024 – Zoveel meer dan maskers  

In 2024 is het 75 jaar geleden dat kunstenaar James Ensor overleed in Oostende, de stad waar hij nagenoeg zijn hele leven woonde en werkte. We kennen James Ensor als pionier van de moderne kunst. Een complexe persoonlijkheid. En vandaag ook nog steeds een inspiratiebron. Samen met zijn geboortestad Oostende herdenkt ook Antwerpen, de thuisbasis van de grootste Ensorcollectie ter wereld, deze veelzijdige kunstenaar. ​  

Antwerpen en Oostende slaan in 2024 de handen in elkaar voor een boeiend en complementair Ensorjaar. Van december 2023 tot augustus 2024 brengt Oostende een museaal programma waarbij zeer diverse aspecten van Ensor worden belicht. Daarnaast baadt de volledige stad in Ensorsfeer. Een divers stadsfestival​ met tal van expo’s en spraakmakende evenementen, toont het ware gelaat van ‘de man achter de maskers’. ​ 

Antwerpen neemt vanaf september 2024 de fakkel over met vier uiteenlopende tentoonstellingen van internationale allure, verspreid over de stad. Daarin belichten we zijn baanbrekende oeuvre in de internationale context van Ensors tijd. En hoe Ensor met zijn beeldtaal nog steeds een inspiratiebron is voor fotografie, mode en make-up. 

De kunst van Ensor is onontbeerlijk om het ontstaan en de ontwikkeling van het modernisme te begrijpen. Samen met een selecte club van Europese avant-gardekunstenaars geldt James Ensor als een vernieuwer, een gamechanger én een inspirator. Dát is het verhaal dat Oostende en Antwerpen brengen met Ensor 2024, zoveel meer dan maskers. 

Jan Jambon, Vlaams minister-president: “Minister-president en minister voor Cultuur Jan Jambon: ‘De Vlaamse Regering besliste eerder al een bedrag van 4,5Mio vrij te maken voor de realisatie van het Ensorjaar 2024. ​ Deze steun is aanzienlijk maar nodig om de internationale ambities waar te maken. Met een tiental tentoonstellingsprojecten, een stadsfestival in Oostende, een wetenschappelijke conferentie en een ambitieuze promocampagne in binnen- en buitenland hopen we er op om niet minder dan 800.000 bezoekers te mogen ontvangen uit binnen en buitenland. Ons erfgoed en het vakmanschap van onze meesters blijven visitekaartjes voor het Vlaanderen van vroeger en morgen.” 

 Zuhal Demir, Vlaams minister van Toerisme:  “Na het Rubens-, Breugel- en Van Eyckjaar, komt er nu het Ensorjaar. Als kunstenaars als Van Eyck en Rubens onze oude Vlaamse meesters zijn, dan is Ensor zonder enige twijfel onze moderne. En ook dat verhaal moeten we vertellen. In 2024 zullen we niet alleen meer te weten komen over zijn werken, maar ook hoe hij werkte, wat hij dacht en hoe hij leefde. Met het Ensorjaar zullen we niet alleen een fantastische kunstenaar in de bloemetjes zetten, maar zetten we ook ons Vlaamse erfgoed in de kijker voor zowel binnenlandse als buitenlandse toeristen.”  

 Bart Tommelein, burgemeester van Oostende: “We zetten in 2024 de Oostendse kunstenaar James Ensor een heel jaar in de kijker. We bereiden een programma voor met een unieke mix van activiteiten, expo’s en festiviteiten, waar alle partners hun eigen rol in spelen op basis van hun sterktes. Het resultaat is een totaalervaring voor bezoekende kunstliefhebbers, maar zeker ook voor de Oostendenaars om trots te verwijzen naar hun James Ensor.” 

 Nabilla Ait Daoud, schepen voor cultuur van Antwerpen: “James Ensor was een veelzijdig kunstenaar en dat bracht hem ook naar Antwerpen. Hij was niet enkel een toonaangevend modernistisch schilder, maar ook pianist en zelfs componist. In 2024 is het 100 jaar geleden dat zijn ballet ‘Poppenliefde’ in première ging hier bij ons in de Vlaamse Opera. Het decor? Dat ontwierp hij natuurlijk zelf. In 2024 vieren we zijn veelzijdigheid niet alleen aan de hand van de grootse Ensorcollectie van het KSMKA, maar ook met de prenten en tekeningen van de hand van Ensor in de collectie van Museum Plantin-Moretus. FOMU en ModeMuseum gaan dan weer op een eigentijdse manier aan de slag met zijn oeuvre. Het wordt een jaar vol verrassingen, een jaar om naar uit te kijken.” ​  ​ 

ROSE, ROSE, ROSE À MES YEUX! JAMES ENSOR EN HET STILLEVEN IN BELGIË 1830-1930  Mu.ZEE 16.12.23 - 14.04.24 

 In ‘Rose, Rose, Rose’ staat Ensor zelf centraal. Ensor heeft zijn hele schildersleven lang vele stillevens geschilderd. Hij begint met zeer goed geschilderde, maar traditionele decoratieve stillevens. Hij gaat echter snel experimenteren en vernieuwt het stilleven, zowel in hoe hij schildert, als in wat hij schildert. Met ca. 40 werken toont de tentoonstelling hoe Ensor de verbinding maakt tussen de academische schilderkunst van de negentiende eeuw, en de moderne kunst van het eind van de 19de en begin 20ste eeuw. 

ENSORS STOUTSTE DROMEN. HET IMPRESSIONISME VOORBIJ. 

KMSKA 28.09.24 - 19.01.25 

James Ensor weet het palet van de impressionisten te verbinden met woeste symbolistische visioenen, expressionisme én de wereld van satire en zwanse. Met deze grote overzichtsexpo toont het KMSKA hoe een Belgische avant-gardist via het impressionisme zijn eigen immer experimentele pad vindt. In een verhelderend contextueel kader, toetst het museum het werk van Ensor aan dat van belangrijke inspiratiebronnen zoals Rafaëlli en Monet, en dat van overbekende en verrassende voorgangers, tijdgenoten en adepten zoals Edvar Munch, Ernst Josephson en Emil Nolde. ​ 

ZELFPORTRETTEN  

ENSORHUIS 21.03.24 - 16.06.24 

Het zelfportret is bij Ensor van essentieel belang en neemt een bijzondere plaats in binnen zijn oeuvre. De eerste drie gekende geschilderde zelfportretten van James Ensor dateren uit 1879. Zijn meest bekende zelfportret is ongetwijfeld Zelfportret met bloemenhoed (Mu.ZEE, Oostende) geschilderd in 1883 en bijgewerkt rond 1888. 

OOSTENDE, ENSORS DENKBEELDIGE PARADIJS  

VENETIAANSE GAANDERIJEN 29.06.24 - 27.10.24 

Terwijl Oostende zich als toeristische en culturele bestemming ontwikkelde tot de Koningin der Badsteden, ontwikkelde Ensor er zijn artistieke vaardigheden en visie. Zijn werk is doordrenkt met mysterieuze en idyllische afbeeldingen van de zee, duinen en polders die hem omringen. Ensor verkiest hierbij sfeer en creatieve vrijheid boven feitelijke nauwkeurigheid: opvallend genoeg schildert hij veel van de zichten in en rond Oostende in spiegelbeeld. 

Niet alleen zijn kunst, maar ook zijn leven is verweven met de stad Oostende. Hij neemt er een actieve rol op in de lokale artistieke kringen, waaronder de Cercle Artistique en de Compagnie du Rat Mort. Wanneer zijn 'denkbeeldige paradijs' bedreigd wordt, ontwaakt de activist in Ensor. Hij komt op voor de schoonheid van zijn stad en probeert de afbraak van iconische landmarks te voorkomen. 

 ​ ​ ​ ​ ​ ​ 

SATIRE, PARODIE, PASTICHE  

ENSORHUIS 19.09.24 - 12.01.25 

Het oeuvre van James Ensor wordt gekenmerkt door humor en satire. Verschillende werken getuigen van zijn talent om thema’s of specifieke werken van andere kunstenaars te parafraseren. Sommige werken resulteren in parodieën of pastiches, en onderscheiden zich door humor, kritiek en/of karikatuur. Hij laat niet na de talrijke mistoestanden in België aan de kaak te stellen. 

GROTE KUNST VOOR KLEINE KENNERS, FAMILIETENTOONSTELLING ROND ENSOR  

FORT NAPOLEON 16.12.23 - 14.04.24 kerst-, krokus- en paasvakantie 

Fort Napoleon brengt in het Ensorjaar een unieke familietentoonstelling over James Ensor, gebaseerd op een kinderboek rond Ensor. Het wordt een hernieuwde samenwerking met Thais Vanderheyden (Spiekpietjes, De kleine Kapitein) en het design- en productieteam rond Wouter ‘Nester’ Doornaert, dat de doe-activiteiten ontwikkelt. Grote Kunst voor Kleine Kenners laat kinderen op een verrassend originele wijze kennismaken met de grootmeester James Ensor. Jong en oud kunnen zich uitleven in een interactieve zoektocht die hen op een creatieve manier helpt om de wereld van James Ensor beter te begrijpen. 

DE BADEN VAN OOSTENDE 

De start van het tentoonstellingsprogramma in Oostende is meteen ook de start van een omvattend stadsfestival. De stad van Ensor wil alle facetten van Ensorbeleving een kans geven met een programma dat zeer divers is: een internationale studiedag vanuit de psycho-analyse, een graphic novel, concerten uit Ensors tijd en avant-gardemuziek in het kerkje waar Ensor begraven ligt. Ook theater, dans, literatuur, maar ook verrassende conceptuele kunst en een VRT-documentaire in première op Filmfestival Oostende. 

 ​ 

MASKERADE, MAKE-UP & ENSOR 

ModeMuseum 28.09.24 - 19.01.25 

In MoMu worden Ensors ideeën rond maskerade, (valse) coquetterie, het speelse, groteske en vergankelijke doorgetrokken naar vandaag. 

Make-up wordt doorheen de geschiedenis vaak met enige argwaan vergeleken met het dragen van een masker: een masker waarachter vooral de vrouw zich zou verschuilen. Make-up is vandaag uitgegroeid tot een miljoenenindustrie die de mens met zijn lichamelijke vergankelijkheid, ingebeelde imperfecties en existentiële angsten confronteert. Maar make-up is ook een middel tot persoonlijke expressie, artistiek experiment en vrijheid. 

De expo presenteert werk van make-up artiesten en kunstenaars die dieper ingaan op thema’s als representatie van vrouwen, fysieke en digitale gezichtsfilters, verstoorde lichaamsbeelden en het ritueel van het opmaken. 

CINDY SHERMAN ANTI-FASHION  

FOMU 28.09.24 - 02.02.25 

FOMU sluit aan bij ENSOR 2024 door de vraagstukken uit James Ensors oeuvre te vertalen naar een hedendaagse artistieke context. De Amerikaanse kunstenaar Cindy Sherman (US, 1954) staat net als Ensor bekend om haar kritische en ironische commentaar op maatschappelijke conventies door maskerades. In haar werk stelt ze kritische vragen over gender, stereotypen en leeftijd. Shermans brede spectrum aan personages toont het kunstmatige en veranderlijke van identiteit, die meer dan ooit een kwestie van keuze lijkt te zijn, (zelf)geconstrueerd en fluïde. 

STATEN VAN VERBEELDING. ENSOR EN HET GRAFISCH EXPERIMENT.

MUSEUM PLANTIN-MORETUS 28.09.24 - 05.01.25 

In het najaar van 2024 presenteert het Museum Plantin-Moretus "Staten van Verbeelding" over Ensors opmerkelijke grafische avontuur. De jonge Ensor experimenteert enkele jaren uitbundig met etstechnieken. Hij was geen rasechte prentmaker, maar ontwikkelde al snel een unieke benadering van het medium. Met voorgangers als Rembrandt in zijn achterhoofd slaat Ensor een geheel eigen weg in. Zijn atelier wordt een proeflabo voor experimenten waar ook het toeval soms een rol speelt.

“Staten van Verbeelding” brengt voor het eerst de meest opmerkelijke resultaten van deze experimenten bij elkaar: voorbereidende tekeningen, koperplaten en verschillende staten van prenten. Zo duiken er onverwachte details op, ontstaat er diepte in grote mensenmassa’s en krijgen nieuwe gestalten vorm.

Dat James Ensor onlosmakelijk verbonden is met zijn geliefde thuisstad Oostende is alom geweten. Maar ook Brussel speelde een essentiële rol in zijn leven en carrière. Ensor volgde er drie jaar les aan de Koninklijke Academie. Fernand Knopff en ander aanstormend talent behoorden tot zijn medeleerlingen. Hij keerde naar Oostende terug, maar zou zijn hele leven een speciale band met de hoofdstad onderhouden en er meermaals exposeren en verblijven. Brussel was voor Ensor zijn tweede thuis. 

JAMES ENSOR: INSPIRED BY BRUSSELS  

KBR 22.02.24 – 02.06.24 

Met ruim 20 schilderijen, 30 tekeningen en 40 etsen brengt James Ensor: Inspired by Brussels een uitzonderlijk groot aantal originele werken van de meester uit de collecties van KBR en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België samen in een unieke historische setting. 

JAMES ENSOR, MAESTRO  

BOZAR PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN, BRUSSEL 29.02.24 – 23.06.24 

James Ensor is veel meer dan de schilder van maskers en geraamten. Hij was ook schrijver, componist en muziekliefhebber. De tentoonstelling focust op alle facetten van Ensor’s gevarieerd oeuvre, van zijn jeugdwerken tot zijn laatste creaties: olieverfschilderijen, werken op papier, prenten, manuscripten, foto’s en handgeschreven partituren. De theatraliteit in het werk van de meester krijgt hier bijzondere aandacht. 

Praktisch ​ 

 ​ 

Ensor 2024 werd door de Vlaamse Regering gekwalificeerd als topevenement. De ondersteuning wordt vrijgemaakt binnen de middelen van EventFlanders, het samenwerkingsverband tussen Toerisme Vlaanderen, Departement Cultuur, Jeugd en Media, Sport Vlaanderen en het Departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken.